De rivier als levensader

Introducing a landscape flow that connects the neighbourhood

De ziel van een verdwenen historische rivierbedding wordt teruggebracht in het hart van de Brusselse wijk Heyvaert. De wijk heeft een sterke behoefte aan hoogwaardige openbare ruimte om zo de sociale cohesie te versterken. Als nieuwe groene ader zal het Kleine Zennepark een reeks stedelijke kamers met elkaar verbinden tot één doorlopende ontmoetingsruimte. Hier is gekozen voor een unieke gefaseerde maar integrale aanpak.

Locatie

Brussels, Belgie

Status

Lopend

Jaartal

2021 - heden

Oppervlakte

1,2 ha

Opdrachtgever

Stad Brussels

Samenwerking

BRUT architecture and urban design

Onderscheidingen

ARC 21 Stedenbouw Award

Rivier als levensader

De Heyvaertwijk is een dichtbebouwde en versteende wijk aan de rand van het centrum van Brussel. Het stedelijk landschap is getekend door de verstedelijking die eind 19e en begin 20e eeuw plaatsvond. Gelegen tussen de Bergensesteenweg en het kanaal van Charleroi, fungeerde de wijk decennialang als een onthaalzone voor nieuwe inwoners uit het buitenland. Inmiddels herbergt ze een groot aantal gemeenschappen die typerend zijn voor de verschillende migratiegolven van de laatste halve eeuw. Al decennia staat de wijk in brede kring vooral bekend om de dominantie van de aanwezige intercontinentale handel in tweedehands auto’s. De wijk wordt specifiek gekenmerkt door het grote aantal aanwezige pakhuizen en hangars, die door de handelaren worden benut als tijdelijke opslagplaats. Ditzelfde geldt voor de buitenruimte.

Het sociale weefsel van de Heyvaertwijk in Brussel is kwetsbaar. Het heeft een grote diversiteit aan bewoners maar tegelijkertijd weinig openbare ontmoetingsplaatsen, omdat de meeste buitenruimtes zijn opgeëist als verzamelplaats voor de auto’s die geselecteerd zijn voor export naar Afrika.

Om die reden wil het Brussels gewest de leefbaarheid van het gebied verbeteren, wat vraagt om een grootschalige transformatie. Hierbij zullen de autohandelaren de wijk gefaseerd verlaten, wat nieuwe gelegenheid tot ontwikkeling oplevert.

Het ontwerp rijgt gefaseerd een keten van natuurlijke, openbare en sociale ruimten aaneen, met het historische tracé van de rivier de Kleine Zenne als verbindend en vergroenend element. De grootschalige transformatie van de wijk is zo gekoppeld aan de kleinschalige ingreep van het park als verbinder voor de hele wijk.

Hoge milieukwaliteit ontmoet hoge gebruikskwaliteit:
een lineair park dat actieve stedelijke kamers verbindt

Mede door de opslag van auto’s en schrootmateriaal is het grootste deel van de grond in de wijk sterk vervuild geraakt. De bewoners ervaren de grootschalige autohandel die diep in het gebied verankerd zit als verstikkend. De inmiddels dringende herontwikkeling van de wijk heeft als primair doel om de leefbaarheid en bereikbaarheid te verbeteren. In deze transformatie vormt het Kleine Zennepark het middelpunt. De basis wordt gelegd door een groene promenade van een kilometer lang die de loop van de voormalige bedding van de rivier de Kleine Zenne volgt. Omdat de benodigde grond op dit moment nog grotendeels in particulier eigendom is zal de realisatie gefaseerd moeten plaatsvinden. Waar autohandelaren de wijk verlaten ontstaat gelegenheid voor grondaankoop en de realisatie van een nieuwe fase.

Een biofiele ontwerpbenadering

Voor het ontwerp van het Kleine Zennepark hebben we ons laten inspireren door het natuurlijke systeem dat ten grondslag ligt aan het project: de rivier de Kleine Zenne zelf. Deze rivier is altijd van groot belang geweest voor de historische ontwikkeling van de stad en de wijk. Aan het begin van de 20e eeuw werd de rivier echter afgesloten en drooggelegd. Het water verdween en de ruimte werd op andere wijze benut. Ons ontwerpvoorstel beoogt het Kleine Zennepark te herstellen als een levensader, deze keer voor culturele en natuurlijke ontwikkeling in Heyvaertwijk en daarbuiten.

We kiezen hierbij voor een biofiele ontwerpbenadering, gericht op het opnieuw verbinden van mensen met de natuur door het stimuleren van verschillende niveaus van natuurbeleving in de stedelijke omgeving, met de voormalige rivierbedding als metafoor voor het nieuwe stadspark. Deze aanpak vormt op verschillende manieren de basis voor het ontwerp, van op de natuur gebaseerde oplossingen zoals fytoremediatie en duurzame drainagesystemen, tot een ontwerptaal die een grotere waardering voor de natuur stimuleert.

De voormalige rivier herontdekken en belichamen

Om de herinnering aan het water terug te brengen, is het ontwerp van de promenade geïnterpreteerd als een minerale meander, die de vroegere stroming metaforisch belichaamt in opvallende en speelse betontegels. Vanwege de beperkte ruimte (op de meeste plaatsen slechts 12 meter breed) is de verbinding ontworpen vanuit het concept van een bescheiden en flexibele gereedschapskist die zich gemakkelijk aanpast aan de situatie.

Er is bijzondere aandacht besteed aan de integratie van het bestaande erfgoed en de context binnen het project. Restanten van gebouwen en structuren worden op creatieve wijze hergebruikt als scenografische elementen in het park. Betonnen balken en palen die vroeger onderdeel waren van loodsen en stallingen, zullen een uitnodigend frame vormen rond een avontuurlijke speelplaats. Bestaande stalen dakbalken van een voormalige drukkerij worden hergebruikt als klimplantengids in de tuin van de Alchemist.

Het project Kleine Zennepark heeft als doel nieuw leven en natuur te brengen in de Heyvaertwijk, het dichte en industriële autogerichte gebied te verlichten met een levendige en groene stedelijke ruimte waar bewoners en bezoekers van kunnen genieten.