Progressieve inslag met historisch besef

Hattem is een karakteristiek vestingstadje, gelegen tussen de bossen van de Veluwe en de IJssel. Als onderdeel van de middeleeuwse Hanzeliga heeft de stad een schilderachtige, historische uitstraling met monumentale bebouwing en stadsgezichten. De combinatie van de twee aantrekkelijke omliggende landschappen, de pittoreske kwaliteit van de stad zelf en drie musea die Hattem rijk is maken het tot een populaire toeristische bestemming.

Locatie

Hattem, Nederland

Status

Gerealiseerd

Jaartal

2020 - 2022

Oppervlakte

2 ha

Opdrachtgever

Gemeente Hattem

Samenwerking

NTP, Studio DL

Credits

Melle van Dijk

Hoewel de compacte schaal sterk bepalend is voor de charme van Hattem, vormen die historische dimensies ook een uitdaging om een functionele, toegankelijke én aantrekkelijke openbare ruimte te bieden voor de mensen die nu in het historische stadscentrum wonen en werken. Daarom stelden we in 2014 in co-creatie met inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden allereerst een ambitiedocument op. Na de goedkeuring van deze visie betrok de Gemeente Hattem ons opnieuw om visie en ambities in bouwteamverband te vertalen naar een maakbaar ontwerp. In de loop van het afgelopen decennium is zo het hele historische stadscentrum gerevitaliseerd. Het resultaat is een duurzame en onderscheidende openbare ruimte die harmonie brengt in diversiteit. Het is geen historiserend ontwerp, maar een ontwerp dat verleden, heden en toekomst verenigt.

Visuele harmonie

Een fundamenteel principe achter het ontwerp is ‘eenheid in verscheidenheid’. Door in elke straat de doorgaande ontwerplijnen in de bestrating te benadrukken, werd het gefragmenteerde karakter van de individuele gebouwen metaforisch met elkaar verbonden en kwam de nadruk juist te liggen op het samenhangende karakter van de straat. Dit creëerde een nieuwe structuur en rust in de buitenruimte die vervolgens lokaal verder werd ingevuld, bijvoorbeeld als bandenlijn, goot of bestratingsaccent. Zo werd de geest van de plek behouden zonder dogmatische historiserende benadering. In plaats daarvan werd de liefde voor de geschiedenis weerspiegeld in een sterke focus op vakmanschap en detail. Het resultaat past bij Hattem: een herkenbare eenheid die sterker is dan de som der delen maar deze wel volledig respecteert.

Creatieve groene oplossingen

Omdat er in de basisstructuur van de openbare ruimte weinig mogelijkheden voor groen waren, werd elke ingreep zorgvuldig overwogen. Waar vergroening van de openbare ruimte zelf mogelijk was, is gekozen voor een specifieke enscenering met een optimaal effect op de omgeving. Bomen werden zo geplaatst dat ze vanuit de omliggende straten goed te ervaren waren en banken en ontmoetingsplaatsen werden in de nabijheid daarvan geplaatst. In aanvulling op het openbaar groen werd ook een programma gestart om in samenwerking met belanghebbenden aanvullende kleinschalige beplanting toe te voegen waarbij bewoners en ondernemers konden kiezen voor geveltuinen en verticaal groen.

Samenwerking met belanghebbenden

De opeenstapeling van ruimtevragen maakte het essentieel om het ontwerpproces vorm te geven in samenwerking met bewoners en belanghebbenden. Niet alleen konden we zo samen de optimale balans vinden voor elke individuele locatie, het maakte bewoners bovendien ook bewust van hun gemeenschappelijke belangen en de compromissen die nodig zouden zijn om hun eigen prioriteiten te realiseren.

Veranderende kijk op mobiliteit

Om voetgangers een veilige en toegankelijke ruimte te bieden werd, na diverse proefafsluitingen en enquêtes, het autoverkeer grotendeels geweerd uit de twee belangrijkste winkelstraten Kerkstraat en Kruisstraat evenals het horecaplein op de Markt. Dit gaf niet alleen voor meer ruimte voor voetgangers, maar maakte ook de integratie van meer groen en openbare zitgelegenheden in de straten mogelijk. In de omliggende straten werden parkeergelegenheden beperkt en op de minst opvallende manier ingebed en gecombineerd met nieuwe bomen. Om het grote aantal fietsers dat de stad bezoekt te faciliteren, werd een reeks geconcentreerde fietsparkeerplaatsen aangelegd op logische plaatsen langs doorgaande routes net buiten de hoofdstraten.

Circulair materiaalgebruik

Hoewel het vorige ontwerp van de straten niet meer voldeed aan de huidige eisen en verwachtingen, bestond het grotendeels uit gebakken klinkers van goede kwaliteit. Om het verbruik van energie en grondstoffen te verminderen was hergebruik van deze bestaande bestratingsmaterialen ter plaatse een essentieel onderdeel van het project.

Elke straat werd zo ontworpen dat bestaande en nieuwe materialen naast elkaar konden worden gebruikt, waarbij nieuwe materialen werden gekozen als aanvulling op de bestaande. Ook is speciale aandacht besteed aan de fasering om ervoor te zorgen dat de vereiste hoeveelheden herbruikbaar materiaal tijdig konden worden geoogst voor hergebruik in aangrenzende straten.